Orzysz (niem. Arys, prus. Aris)

Historia miejscowości sięga XV w. Przywilej lokacyjny ustanowił Konrad von Erlichshausen – 2 marca 1443 nakazał ulokować nad jeziorem Aris osadę o nazwie Neudorf (pol. Nowa Wieś). Na początku XVI w. w dokumentach krzyżackich występuje jako Aris, później Arys. Miejscowość rozbudowuje się wzdłuż szlaku handlowego, przyjmując formę ulicówki. Prawa miejskie uzyskuje 1 marca 1725 z rąk króla Fryderyka Wilhelma I Pruskiego. Od 1753 stacjonują tu wojska. W 1890 w okolicach miasta powstaje poligon wojskowy, znany jako poligon Orzysz. Od 1895 Orzysz posiada status miasta garnizonowego. Powstanie i rozbudowa poligonu oraz związane z tym inwestycje wojskowe (budowa dużych koszar) przyczyniają się do rozwoju handlu i usług a tym samym do rozwoju miasta. Sprzyja temu uruchomienie, na początku XX w., połączeń kolejowych – w 1908 z Piszem i Giżyckiem, w 1911 z Mrągowem i Ełkiem. W czasie I wojny światowej miasto okupowane przez Rosjan (listopad 1914 – luty 1915). W Orzyszu w 1940 umiera poeta mazurski Michał Kajka, urodzony w miejscowości Ogródek (ok. 15 km od Orzysza). W 1945 miasto, częściowo zniszczone, zostaje włączone do Polski.